داود اخضری

مقادیر اسانس و مواد موثره گونه های گیاهی که در شرایط اکولوژیکی متفاوتی رویش می یابند، با هم متفاوت است. گل راعی (Hypericum Perforatum L.) یکی از گونه های با ارزش دارویی و صنعتی موجود در مراتع ایران و متعلق به خانواده هیپریکاسه است. در نظر گرفتن ویژگی های محل رویش و موقعیت گیاه در طبیعت از عمده عواملی است که می تواند بر میزان اسانس و مواد موثره گیاه تاثیر معنی داری داشته باشد. برای این منظور نمونه برداری از گیاه مورد مطالعه در فصل گلدهی، در اوایل تیرماه 1394 در 3 رویشگاه بانه، خامسان (استان کردستان) و گنبد (استان همدان)، در 3 طبقه ارتفاعی گنبد ارتفاع 2300-2100 متر از سطح دریا، بانه ارتفاع 2100-1900 متر از سطح دریا و خامسان ارتفاع 1900-1700 متر از سطح دریا انجام شد. نمونه ها شامل گل، برگ، ساقه و ریشه گیاه مورد نظر و نیز نمونه خاک پای گل راعی بودند. از هر نمونه خشک شده اندام گیاهی به مقدار 20 گرم به روش تقطیر با آب با دستگاه کلونجر اسانس گیری انجام و مقدار درصد بازده اسانس تعیین شد. و همچنین مقادیر فاکتورهای خاک از جمله بافت خاک (به روش هیدرومتری)، موادآلی (روش احتراق خشک)، نیتروژن (روش کجدال)، هدایت الکتریکی (روش EC سنج)، اسیدیته (روش PH سنج)، فسفر (روش اولسن)، آهک (روش)، کلسیم (روش تیتراسیون) و پتاسیم (روش فلیم فتومتر) در آزمایشگاه تعیین شد. مقایسه داده ها با استفاده از آنالیز واریانس یکطرفه و تعیین معادلات پیش بینی مقادیر اسانس با استفاده از آنالیز رگرسیون انجام شد و همچنین کلیه تجزیه و تحلیل ها در نرم افزارهای SPSS و Excel انجام شد. نتایح نشان داد که هم ارتفاع و هم فاکتورهای خاک تاثیر قابل ملاحظه ای در مقادیر اسانس گل راعی داشتند به طوری که منطقه بانه در استان کردستان با دارا بودن مقادیر بالاتری از عوامل رس، سیلت، فسفر، مواد آلی، پتاسیم، کلسیم و مقادیر پایین تری از هدایت الکتریکی، آهک و شن از بیشترین مقادیر اسانس برخوردار و بهترین منطقه در بین مناطق مورد ارزیابی به منظور کشت و تولید گیاه دارویی گل راعی بود. به گونه ای که با افزایش مقادیر رس، سیلت، فسفر، مواد آلی، پتاسیم، کلسیم و کاهش مقادیر هدایت الکتریکی، آهک و شن، مقدار اسانس تولیدی افزایش پیدا کرد. همچنین با استفاده از نتایج حاصل از آنالیز رگرسیون معادلاتی جهت تعیین و پیش بینی مقادیر اسانس در طبقات ارتفاعی مختلف