یکی از جنبه های موفق هر فضای جمعی پایداری است. از نمودهای پایداری، ماندگاری توأم با پویایی در گذر زمان می باشد. نظام محله محور در ساختار بافت قدیمی شهر همدان، نشانگر محله هایی پویا در گذار سالیان متمادی در این شهر است. در مرکز این محلات که از هم جواری آنان ساختار شهر شکل گرفته است، عمدتاً میدانچه ای سرباز، محصور و مشجر با هم جواری مسجد، حمام و بازارچه و سایر فضاهای عمومی پیرامونی قرار دارد؛ که در اصطلاح بومی همدان با عنوان "چمن" شناخته شده و با بهترین موقعیت دسترسی گره ارتباطی چند معبر مهم شهری است. ساختار مرکز محلات همدان بر اساس پاسخگویی به نیازهای جسمی و روحی انسان شکل گرفته و برآورده کننده جامع نیازهای ضروری اهالی می باشد، این ساختار سبب ایجاد خرد اقلیم مناسب با افزایش آسایش حرارتی در فضای باز مشجر و محصور، ایجاد مرکز تجمع و مآمن تعاملات اجتماعی اهالی محله، کاهش سفرهای بین شهری و خودکفایی اقتصادی محله می شود. کهن الگوی چمن، می تواند به عنوان الگویی مطابق با فرهنگ اسلامی و در سازگاری با شرایط اقلیمی در ساختار شهر احیا شده و در طراحی شهرهای جدیدالاحداث به عنوان شهری با الگوی ایرانی اسلامی مورداستفاده قرار گیرد. ساختار اصلی مرکز محلات کهن شهر همدان چیست؟ سؤال اصلی این پژوهش می باشد. راهبرد پژوهش تاریخی- تفسیری و مبتنی بر گردآوری اطلاعات با مطالعات کتابخانه ای و بررسی های میدانی است. برای انجام مطالعات کتابخانه ای شناسنامه منابع پژوهشی شامل مشخصات کلی منبع، چکیده، تصویر، فرآیند پژوهش و موارد ارجاع تهیه شده است. به منظور انجام مطالعات میدانی، شناسنامه کالبدی واجد ویژگی های کالبدی، محیطی، فرهنگی و اقتصادی تنظیم گردیده است. در بافت شهری از دوره قاجار تا پهلوی اول، همدان از قوی ترین و پویاترین مرکز محلات برخوردار بوده که سبب انسجام نظام محله محور در شهر شده است. مسجد و حمام از عناصر ثابت و جزء لاینفک محلات بوده است.
