عقل نظری مهم ترین قوه نفس ناطقه است که اصلی ترین کارکردش از نظر فلاسفه، ادراک کلیات است. این کلیات دربردارنده صور و معانی، تصورات و تصدیقات، قضایای صادق و کاذب، و نظری و عملی، واجبات، ممکنات و ممتنعات، ظنیات، یقینیات و... است. عقل نظری بدون نیاز به بدن و قوای بدنی، آن کلیات را به گونه ای ویژه و با علم حضوری از مبادی عالیه دریافت می کند و نقشش در این دریافت، تنها انفعال و تأثر است؛ اما اینکه مبادی عقل نظری چیست و مراتب آن کدام اند و آیا همه افراد می توانند به همه مراتب آن نایل شوند و نیز عقل نظری چه نقشی در تولید علم و اخلاق دارد و آیا می تواند در حصول سعادت و کمال انسان در دنیا و آخرت نقشی داشته باشد و موانع این نقش کدام اند، پرسش هایی اند که پاسخشان از نظر ابن سینا و ملّاصدرا در این مقاله کانون بررسی و تحقیق قرار می گیرد.
