بهناز عطائیان

چکیده مقاله : زمینه و هدف: مراتع محل ذخیره بیش از یک سوم کربن زیست­کره خاکی هستند که قادرند دی ‌اکسید کربن اتمسفری را از طریق پوشش گیاهی جذب کرده و در بافت­های گیاهی و سپس خاک ذخیره کنند.تغییرات کمّی و کیفی ماده آلی لاشبرگ، پوشش هوایی، زیست‌توده زیر­­زمینی و ترکیب خاک باشد. به­طورکلی، عدم یکنواختی آثار چرا بر پتانسیل ترسیب کربن در اکوسیستم­های مرتعی در مناطق مختلف لزوم مطالعه و بررسی مدیریت­های چرایی در مناطق مختلف را گوشزد می­نماید. باتوجه به اینکه بخش اعظم استان کردستان در سیطره منطقه نیمه­استپی می­باشد و چرای دام به­عنوان اصلی­ترین نوع کاربری در این مراتع به­شمار می­آید، بنابراین در این پژوهش اثر قرق بلندمدت مراتع مشجر نیمه­گرمسیری بر ذخیره کربن آلی خاک پارک ملی کرخه، استان خوزستان مورد بررسی قرار گرفت­. روش پژوهش: جهت انتخاب مکان نمونه­برداری محدودیتی از لحاظ شرایط توپوگرافی وجود ندارد به همین در قالب یک طرح کاملا تصادفی، تعداد 4 مقطع- برش عرضی 100 متری انتخاب شده و در طول هر ترانسکت تعداد 14 نمونه خاک در دو عمق 0 تا 10 و 10 تا 30 سانتی­متر با توجه به بررسی­های انجام شده و تعیین مرز تفکیک افق سطحی و زیرین برداشت می­شود که جهت مقایسه میزان کربن تثبیت شده به همین تعداد نمونه­گیری از منطقه چرای آزاد نیز صورت گرفت. سپس خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک از جمله کربن، نیتروژن، بافت خاک، وزن مخصوص ظاهری، هدایت الکتریکی ((EC و اسیدیته خاک (pH) اندازه­گیری شد.­ نمونه خاک­های هوا خشک شده و بعد از خرد کردن کلوخه­ها، جدا کردن ریشه­ها، سنگ و دیگر ناخالصی­ها، آسیاب شده و از الک 2 میلی­متر (مش­20) عبور داده شدند. برای اندازه­گیری کربن آلی خاک از روش والکی- بلاک و به منظور محاسبه وزن مخصوص ظاهری از روش کلوخه استفاده شد پس از جمع­آوری داده‌ها با استفاده از نرم­افزار SPSS ورژن 18 و از طریق مقایسه میانگین داده‌ها با آزمون t-test مستقل استفاده شد. سطح معنی­داری معادل 05/0 و 01/0 در نظر گرفته شد. لازم بذکر است قبل از انجام آنالیزها، پیش فرض­های مورد نیاز که نرمالیتی و همگنی واریانس­ها بودند، مورد بررسی قرار گرفتند. یافته­ها: نتایج حاصل از تجزیه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در دو عمق­0 تا 10 (سطحی) و 10 تا 30 سانتی­متر (زیر­سطحی) در منطقه قرق و چرا، نشان داد که قرق و چرا بر ذخیره کربن خاک سطحی (عمق­10-0 سانتی­متر)، مقدار نیتروژن خاک (عمق­10-0 سانتی­متر) و میزان وزن مخصوص ظاهری تأثیرگذار و با یک اثر افزاینده همراه هستند. به نظر می­رسد خاک این مناطق به علت داشتن زی­توده هوایی و زیر زمینی گیاه دارای مواد آلی و نیتروژن زیادی هستند. با وجود این موارد اثر معنی­داری بر میزان اسیدیته خاک در دو منطقه قرق و چرا مشاهده نشد که می­تواند به­علت مواد مادری یکسان خاک دو منطقه باشد. همچنین چرا برخلاف قرق بر میزان هدایت الکتریکی (EC) در عمق­10-0 سانتی­متر اثر معنی­داری و کاهشی داشت. همچنین در نسبت C/N موجود در خاک منطقه قرق­شده برخلاف منطقه چرا در عمق­10-0 سانتی­متر اثر معنی­داری مشاهده شد. یافته­های منطقه­ای که قرق و چرا در آن صورت گرفته بود، حاکی از این بود که در این منطقه قرق باعث اثر افزایشی و معنی­داری در مقدار ذخیره کربن خاک سطحی (عمق­10-0 سانتی­متر)، مقدار نیتروژن خاک (عمق­10-0 سانتی­متر)، میزان اسیدیته خاک (عمق­10-0 سانتی­متر) و میزان هدایت الکتریکی (EC) (عمق­10-0 سانتی­متر) شده است. همچنین چرای انجام شده در این منطقه حفاظتی بر میزان وزن مخصوص ظاهری (عمق­10-0 سانتی­متر) تأثیر افزایشی و معنی­داری داشته است. لیکن با این وجود در قرق و چرا در این منطقه بر نسبت C/N موجود در خاک اثر معنی­داری نداشته است. نتیجه‌گیری: به­طور کلی نتایج مطالعه حاضر گویای این مطلب است که خاک اراضی قرق نسبت به خاک اراضی چرا شده از لحاظ خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک وضعیت مطلوب­تر و بهتری را جهت افزایش ترسیب کربن دارد و چون بهره­برداری­های بی­رویه در اکوسیستم­های چرا شده باعث کاهش میزان تولید و ترسیب کربن مراتع گردیده است. پس اجرای برنامه­های اصلاحی و مدیریتی متداول مانند قرق جهت افزایش ترسیب کربن و تولید علوفه در اکوسیستم­های مرتعی متفاوت امری ضروری بنظر می­رسد.