کاهش هدر رفت مواد در تولید محصولات کشاورزی یکی از مهم ترین راهبردها برای افزایش کارایی در بخش کشاورزی است. بر همین اساس، روش های مختلفی برای سنجش کارایی اقتصادی و انرژی تولید محصولات کشاورزی به کار گرفته شده است. بااین حال، اغلب این روش ها هزینه های پنهان را سنجش کارایی نظام تولیدی لحاظ نمی کنند. هزینه یابی جریان مواد (MFCA) کشاورزان را قادر می سازد تا از میزان انرژی و ارزش افزوده ای آگاهی یابند که درنتیجه هدر رفت مواد از حاصل می شود. در این پژوهش رویکرد جدیدی به منظور سنجش شاخص های اقتصادی و انرژی تولید کلزا در استان اردبیل و در قالب استاندارد ایزو 14051 بکار گرفته شد. داده ها از طریق مصاحبه رودررو با 65 کشاورز در سال زراعی 98-1397 به دست آمد. بر اساس نتایج به دست آمده بیشترین میزان انرژی نهاده مربوط به سوخت های فسیلی و کود نیتروژن است. بر اساس شاخص های انرژی و اقتصادی محاسبه شده به دو روش حسابداری رایج و حسابداری بر اساس هزینه یابی جریان مواد، مشخص شد که ارزش کل تولید کلزا بر اساس حسابداری رایج برابر با 59,055,260 ریال در هکتار و در هزینه یابی جریان مواد برابر با 65,694,700 ریال در هکتار است. این در حالی است که در صورت کاهش هدر رفت مواد و انرژی (تولیدات منفی) نسبت فایده به هزینه در فرایند تولید افزایشی 12/0 واحدی خواهد داشت. بهره وری انرژی و انرژی مخصوص در دو رویکرد حسابداری یکسان بود که دلیل آن عدم دخالت انرژی های خروجی در محاسبه آن ها است. ولی انرژی خالص در حسابداری رایج با حسابداری بر اساس هزینه یابی جریان مواد اختلاف 9,162 مگاژولی دارد. یافته های پژوهش حاضر به درک بهتر مسائل و چالش های مرتبط با کاهش هدررفت و انتشارهای محیط زیستی و بهینه سازی نظام های تولید و همچنین سرمایه گذاری در تولید گیاهان زراعی کمک خواهد کرد.
