فرهاد قاسمی آقباش

جنگل های واقع در رشته کوه زاگرس، وسیع ترین منطقه جنگلی کشور با بیش از 5 میلیون هکتار وسعت، معادل حدود 40 درصد کل جنگل های کشور را در خود جای داده است. این ناحیه به عنوان بخشی از منابع طبیعی کشور دارای کارکردها و خدمات مختلفی هستند که یکی از مهم ترین آنها ممانعت از فرسایش و حفظ و نگهداشت خاک است. رشد جمعیت طی دهه های اخیر، تخریب و تشدید بهره برداری های بی رویه از جنگل ها را به دنبال داشته است. شناخت کارکردها و خدمات اکوسیستم های جنگلی رویکردی جدید در جهت جلوگیری از تخریب و نابودی آنها محسوب می شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش پوشش جنگلی در نگهداشت خاک به عنوان یک خدمت اکوسیستمی در مقایسه با سایر انواع کاربری اراضی در سطح استان لرستان و شناسایی نواحی با عرضه بالای این خدمت اکوسیستمی انجام شد. به منظور مدل سازی خدمت اکوسیستمی نگهداشت خاک از بسته نرم افزاری InVEST3.0 استفاده شد و توان اکوسیستم در حفظ خاک از رابطه 〖SL〗_max-〖SL〗_(j ) حاصل شد که در آن〖SL〗_max حداکثر پتانسیل هدررفت خاک بوده که از رابطه R×K×LS حاصل شد و و 〖SL〗_j هدررفت واقعی خاک می باشد که طبق رابطه R×K×LS×C×P تخمین زده شد. در روابط یاد شده، R فاکتور فرسایندگی باران است که براساس متوسط بارش ماهانه 53 ایستگاه هواشناسی در سطح استان و محاسبه شاخص اصلاح شده فورنیه به دست آمد. Kفاکتور فرسایش پذیری خاک است که با توجه به درصد ماده آلی و بافت خاک تعیین شد. LS فاکتور گرادیان طول شیب است که براساس مدل رقومی ارتفاع به دست آمد. C فاکتور مدیریت پوشش گیاهی است که بر اساس شاخص NDVI تهیه شد و P فاکتور عملیات حفاظتی است که ارزش آن از طریق طبقه بندی مجدد انواع کاربری اراضی و شیب منطقه به دست آمد. یافته های پژوهش نشان داد که با افزایش میزان فاکتورهای R و LS به سمت جنوب استان، حداکثر پتانسیل هدررفت خاک در بخش جنوبی استان مشاهده شد. از طرف دیگر همپوشانی مکانی پوشش جنگلی با این مناطق بر نقش پوشش جنگلی در حفظ خاک در مناطق مستعد هدررفت خاک تاکید داشت. یافته های پژوهش نشان داد که در مقایسه با سایر طبقات کاربری اراضی، پوشش جنگلی بیشترین میزان نگهداشت خاک را به خود اختصاص داده است.