در این رساله ابتدا معانی لغوی و سپس معانی اصطلاحی عقل، مورد بررسی قرار گرفته و سپس به بررسی معنای عقل در مکتب تفکیک و معنای عقل در حکمت متعالیه می-پردازیم. سی و دو معنای لغوی برای عقل از منابع متعدد استخراج کرده ایم و به این نتیجه رسیده ایم که عقل در لغت به معنای حبس و منع و جمع است و عمده معانی دیگر به همین اصل برمی گردد. در بیان معنای اصطلاحی متجاوز از پنجاه معنا برای عقل در علوم مختلف ذکر کرده ایم و مخصوصا معنای عقل در حکمت متعالیه و مکتب تفکیک را بیشتر مورد نظر قرار دادیم. در ادامه به نقد معنای عقل در نظر مکتب تفکیک پرداختیم و توالی فاسد اتخاذ آن معنا را متذکر شده ایم. ارزش (= حجیت) عقل و جایگاه (= قلمرو) عقل در هر یک از حکمت متعالیه و مکتب تفکیک را در دو فصل مستقل بررسی کرده و به این نتیجه رسیده ایم که عقل در حکمت متعالیه هم از ارزش بالا و هم از جایگاه رفیع و گسترده ای برخوردار است در حالی که همان عقل (مورد نظر حکمت متعالیه) نه تنها در مکتب تفکیک ارزش ندارد بلکه ضد ارزش و باطل است و در نتیجه قلمرویی ندارد یا اگر دارد بی اعتبار است، اما عقل به معنای مورد نظر اصحاب مکتب تفکیک گرچه به نظر خودشان حجت است؛ ولی اوّلاً اثبات می کنیم که با چنین معنایی از عقل اساساً امکان معرفت منتفی است؛ ثانیاً قلمرو آن بسیار محدود است؛ چرا که عقل در مکتب تفکیک تنها عقل عملی است در حالی که عمده قلمرو عقل در حکمت متعالیه در حیطه عقل نظری بود. در خاتمه رساله، پیشنهادات و نکاتی را متذکر می شویم.
