محسن نظرزاده زارع

پیشینه و اهداف: امروزه توسعه و استقرار فنّاوری‌ها در بسترهای آموزشی برای بهره­گیری از مزایای آنها تنها کافی نیست؛ بلکه این توسعه و استقرار نیازمند برخورداری از یک‌سری مهارت­های دیگر از قبیل مهارت­های ارتباطی نیز است. اعضای هیأت‌علمی به‌عنوان یکی از افراد تعیین‌کننده ارتباطات در بستر دانشگاهی و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان بقای کیفیت در آموزش عالی، نیازمند برخورداری از مهارت‌های ارتباطی لازم برای تدریس، خصوصاً در فضای مجازی هستند. در کنار برخورداری از مهارت‌های ارتباطی، بهره­گیری از اخلاق در بسترهای آموزشی نیز می­تواند به برقراری ارتباط شایسته، سازنده و مولّد بین افراد کمک کند. از این رو یکی از مبنایی­ترین ملاک‌های مهم نظام آموزش عالی که اعضای هیأت‌علمی ملزم به رعایت در حرفۀ خود هستند، اخلاق حرفه‌ای است. افزون بر برخورداری از مهارت‌های ارتباطی و اخلاق حرفه‌ای در استفاده از فنّاوری، پذیرش فنّاوری از سمت کاربران نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ چرا که همواره برای پذیرش فنّاوری‌های جدید از طرف کاربران مقاومت‌هایی صورت می‌گیرد. مرور پژوهش­های گذشته در سطح داخل و خارج از کشور در خصوص متغیّرهای پژوهش، حاکی از وجود ارتباط معنادار بین مهارت­های ارتباطی و اخلاق حرفه­ای در پژوهش­های انجام‌شده در سطح داخل و خارج از کشور است. بر این اساس، هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی نقش میانجی پذیرش فنّاوری در رابطۀ بین مهارت‌های ارتباطی و اخلاق حرفه‌ای اعضای هیأت‌علمی در جریان آموزش مجازی بود. روش‌ها‌: روش پژوهش حاضر توصیفی- همبستگی از نوع مدل­یابی معادلات ساختاری است. جامعۀ آماری پژوهش حاضر شامل همگی اعضای هیأت‌علمی دانشگاه اراک به تعداد 288 نفر بودند که تعداد 168 نفر از آنها با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و با تکیه بر جدول کرجسی و مورگان انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها در این پژوهش از سه پرسش‌نامه مهارت‌های ارتباطی، اخلاق حرفه‌ای و پذیرش فنّاوری استفاده شد. برای تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها نیز آمار توصیفی و استنباطی در دو نرم‌افزار آماری SPSS و PLS مورد استفاده قرار گرفت. یافته‌ها: یافته های پژوهش حاضر بیانگر تأثیر معنادار مهارت­های ارتباطی بر اخلاق حرفه­ای (323/0)، تأثیر معنادار مهارت­های ارتباطی بر پذیرش فنّاوری (334/0)، تأثیر معنادار پذیرش فنّاوری بر اخلاق حرفه‌ای (257/0) بود. همچنین یافته های دیگر پژوهش بیانگر تأثیر غیرمستقیم و معنادار مهارت‌های ارتباطی بر اخلاق حرفه‌ای از طریق پذیرش فنّاوری (086/0) بود. علاوه بر این، شاخص های اندازه گیری و برازش مدل نیز حکایت از مطلوب بودن مدل داشتند. نتیجه‌گیری: در مجموع نتایج این پژوهش نشان داد، مهارت‌های ارتباطی اساتید در محیط آموزش مجازی نقش محوری و تعیین‌کننده‌ای در ارتقای اخلاق حرفه‌ای ایشان ایفا می‌کند. این مهارت‌ها از چند طریق بر اخلاق حرفه‌ای اساتید تأثیر مثبت می‌گذارند: 1. مهارت‌های ارتباطی اساتید در محیط آموزش مجازی، به‌طور مستقیم موجب بهبود رفتارها و تعاملات اخلاق محور ایشان با دانشجویان می‌شود. 2. اساتید با برخورداری از مهارت‌های ارتباطی قوی، قادر خواهند بود با ایجاد محیطی مبتنی بر اعتماد، احترام و همدلی، اصول اخلاق حرفه­ای را در فرآیند آموزش مجازی به طور مؤثرتری اعمال کنند. 3. مهارت‌های ارتباطی اساتید، به‌طور غیرمستقیم و از طریق افزایش پذیرش فنّاوری‌های آموزشی در میان ایشان، موجب تقویت اخلاق حرفه­ای در محیط آموزش مجازی می‌شود. 4. اساتید با برخورداری از مهارت‌های ارتباطی قوی، قادر خواهند بود فرآیند پذیرش و استفاده از فنّاوری‌های جدید آموزشی را در محیط کار خود تسهیل کنند. این امر، به نوبۀ خود، منجر به بهبود کیفیت تدریس، تعامل مؤثرتر با دانشجویان و در نتیجه، ارتقای اخلاق حرفه‌ای در محیط آموزش مجازی می‌شود. در مجموع، ارتقای مهارت‌های ارتباطی و نیز تسهیل فرآیند پذیرش فنّاوری در میان اساتید، راهبردهای اثربخشی برای ارتقای اخلاق حرفه‌ای در آموزش مجازی محسوب می‌شود. از این رو توجّه به این مؤلفه‌ها در طرّاحی و اجرای برنامه‌های توسعۀ حرفه‌ای اساتید، می‌تواند نقش مهمی در ارتقای اخلاق حرفه‌ای آنها در محیط آموزش مجازی ایفا کند.