نسرین حسن زاده

فتالات‌ها (PAEs) ترکیبات سنتزی هستند که به‌طور گسترده به‌عنوان افزودنی در صنایع پلیمری از جمله پلاستیک، لاستیک، پلی‌سلولز و تولید پلی‌استایرن به‌عنوان عامل نرم‌کننده و روان‌ کننده به کار می‌روند. این ترکیبات به‌دلیل حلالیت بالا در چربی، کاربرد گسترده در محصولات مصرفی مختلف و پراکنش وسیع در کره زمین در سال‌های اخیر، از اهمیت مطالعاتی زیادی در موضوع آلاینده‌های محیط زیست برخوردار هستند. هدف از انجام این مطالعه بررسی میزان حضور و توزیع مکانی، ∑6PAEs شامل: Di(2-ethylhexyl) phthalate(DEHP)، Dibutyl phthalate(DBP)، Diisononyl phthalate(DINP)،Diisodecyl phthalate (DIDP)، Dimethyl phthalate(DMP) و Diethyl phthalate(DEP) در خاک سطحی کاربری‌های مختلف اعم از کشاورزی، صنعتی و مسکونی در شهر همدان و ارزیابی ریسک سلامت احتمالی ناشی از آن‌ها بود. در این مطالعه ۱۰۰ نمونه خاک از سطح شهر همدان جمع‌آوری و با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی گازی-طیف‌سنجی جرمی (GC-MS) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. همچنین، نقشه توزیع فضایی ترکیبات ترسیم شد. نتایج بررسی ∑6PAEs نشان داد که دو ترکیب DEHP و DBP به‌ترتیب با غلظت‌های 50/1626- 35/2 و 12/760- 37/0 mg/kg، بیشترین مقادیر را در تمام نمونه‌های خاک به خود اختصاص دادند. بیشترین میانگین غلظت DEHP و DBP در کاربری کشاورزی ثبت گردید. هیچ ارتباط معنی‌داری بین ∑6PAEs و کربن آلی خاک و pH شناسایی نشد. در ارزیابی ریسک سلامت مسیرهای اصلی تماس با ترکیبات (PAEs) موجود در خاک برای هر دو گروه سنی بزرگسالان و کودکان، از طریق سه مسیر (پوستی، بلع و استنشاق) انجام شد. خطرسرطان‌زایی و غیرسرطان‌زایی (PAEs) در کاربری‌های مختلف در کودکان بیشتر از بزرگسالان به‌دست آمد. خطرات غیرسرطان‌زایی در هر دو گروه کمتر از (HI<1) بود و DEHP که نشان‌دهنده خطرات سرطان‌زایی است میانگین آن در این مطالعه کمتر از ۶-۱۰ بود که بیانگر خطرات سرطان‌زایی (PAEs) در شرایط کم‌خطر می‌باشد. بی‌توجهی به کنترل مواجهه به‌ویژه در کودکان در بلندمدت می‌تواند منجر به افزایش ریسک حضور این ترکیبات شود. لذا انجام مطالعات تکمیلی در سایر مناطق جغرافیایی و بررسی دقیق‌تر زنجیره‌های انتقال، برای کنترل و کاهش انتشار فتالات‌ها در محیط‌زیست از اهمیت زیادی برخوردار است.