ه مزمان با رخدادهای سیاسی عصر قاجار و نیاز به ایجاد مرکزی جدید در غرب کشور، برای ایجاد امنیت و کنترل شور شها و ناآرام یهای ر خداده در ناحی های که امروز اراک خوانده م یشود، فتحعل یشاه قاجار به یوس فخان گرجی دستورِ ساخت شهری نظامی در ناحی ۀ عراق عجم م یدهد؛ شهری که همانند نا مهای متعددش چون سلطا نآباد، اراک و شهر نو، دگرگون یهای بسیاری به خود دیده است. اراک از معدود شهرهای ایرانِ عصر قاجار است که ساخت آن بر اساس نقش های ازپی شطراح یشده انجا م گرفته و در اصل ب هعنوان قلع های نظامی در ذهن بانیانش تصور م یشده است. این شهر عناصر و ویژگ یهای شاخصی دارد که کمتر بدان پرداخته شده و مه مترین آ نها میدان ارگ است. کارکرد نظامی شهر در اندک مدتی از معنی تهی شد و ب هتبع آن، میدان ارگ اراک که قلب شهر را تشکیل م یداد، تحولات بسیاری به خود دید؛ در این میان، ساختما نهای میدان ارگ نیز که علاوه بر بخ شهای مسکونی نظیر حما مها، مدارس، مسجد و بناهای عمومی و دولتی متعدد بوده است، طی این دوران تجدید بنا یا تخری ب شد هاند. مطالعات کتابخان های و بررسی سفرنام هها، اسناد، نقش هها و عک سهای تاریخی ب هجامانده از میدان ارگ اراک، که ب هشیو ۀ توصیف یتاریخی در این مقاله انجا م شده است، نشان م یدهد که با توجه به نقاط عطف تاریخی و بره ههای حساس زمانی، در طول حیات شهر اراک، م یتوان سیر تحول میدان ارگ را در هشت مرحله بررسی نمود و در هر مرحله، دگرگون یهای کالبدی ر خداده در ابنیۀ موجود در این میدان را شناسایی کرد؛ مراحلی که از زمان ساخت و پیدایش شهر تا امروز، دگرگون یهای اراک از شهری نظامی، به تجاری و سپس صنعتی و در پی آن تغییرات ر خداده در کالبد و عملکرد میدان ارگ را نشان م یدهد.
