خلوت به عنوان نیازی انسانی، حاصل تنظیم تعامل بین انسانها در محیط است؛ که تحت تأثیر الگوهای جاری فعالیّت و زمین هی فرهنگی، خلوت مطلوب را سبب م یشود. تنظیم خلوت در خان ههای ایران، از ویژگ یهای بنیادین معماری ایرانی است که تأثیر بسزایی در شک لگیری سازمان فضایی و عناصر کالبدی خان ههای سنتی داشته است. با این حال، تنوع اقلیمی و فرهنگی در گسترۀ جغرافیایی ایران، گون ههای متفاوتی از خان ه ایرانی را موجب شده و شرایطی از این دست، در شهرهای حاشیۀ دریای خزر سبب شک لگیری معماری برو نگرا گردیده است. معماری برونگرای خان ههای روستایی گیان به گون های متفاوت خلوت مطلوب را، مطابق با ضروریات اعتقادی اسامی و فرهنگ بومی، در بناها مهیا کرده و حریم فضاهای درون خانه را تأمین نموده است. به عبارت دیگر، ویژگ یهای تنظیم خلوت در این خان هها از نظر ساختار فضایی و عناصر معمارانه منحصر به فرد بوده و متفاوت با خان ههای درو نگرا در نواحی مرکزی ایران است. راهکارهای معمارانۀ این گونه از خان هها در تأمین و تنظیم خلوت، تاکنون مورد مطالعۀ پژوهشگران قرارنگرفته است. به همین جهت، این مقاله به تشریح و تبیین تنظیم خلوت و سازوکارهای آن م یپردازد و چگونگی تحقق خلوت مطلوب را در آثار شاخص معماری برو نگرا، در خان ههای روستایی گیان جستجو م یکند. این پژوهش ابتدا با استفاده از منابع کتابخان های و مشاهدات میدانی، ساختار فضایی و ویژگ یهای معمارانۀ بناهای منتخب را شناسایی کرده است. سپس، پژوهشگران از طریق حضور همراه با مشارکت در میدان تحقیق و نگریستن از عینک ساکنین به ادل هی نهفته در پس رفتا رها و کن شهای قلمروپایی ایشان دقت کرد هاند و سعی در آشکارسازی معانی عمیق داد ههای تجربی حاصل از مصاحب هها از پدیده مورد نظر دست یافت هاند. » توصیف ضخیم « و مشاهدات داشت هاند و به یافت ههای این تحقیق نشان م یدهد که تنظیم خلوت نقش مهمّی در شک لگیری ساختار فضایی و عناصر معماری خان ههای برو نگرا ایفا م یکند. وجود درختان و پرچین 1 در اطراف حیاط تا حدودی مانع دید به داخل و سبب محصوریتّ فضایی م یگردد و مرز خان ه، مزرعه و شالیزار را معیین م یکند. ورود ی با چرخشی، سبب شکستن دید به درون بنا می شود و در نتیجه، ارتباط بصری به داخل بنا از بین م یرود. بَلته 2 مانع ورود غیر به خانه م یشود. همچنین قرارگیری پل هها در محور فرعی، سبب شکستگی و کاهش دید هن
