جمال سروش

اندیشمندان و فیلسوفان اخلاق ملاک های مختلفی برای فعل اخلاقی گفته اند؛ از جمله: عاطفه غیر دوستی (هندوها و مسیحیت)، سعادت (افلاطون و ارسطو)، عقل و اراده (فلاسفه اسلامی)، عقل عملی (کانت). شهید مطهری بسیاری از آنها را نقل و نقد می کند و خود، پرستش اعم از ناآگاهانه و آگاهانه را ملاک فعل اخلاقی معرفی می کند. دیدگاه مذکور در این نوشتار به روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. حسن عمده این دیدگاه این است که واقع گرایانه است ولی اشکال عمده آن نیز این است که اولا فعل اخلاقی را بدون نیت تصویر کرده و جایز می داند و ثانیا دچار تهافت است چرا که در ابتدا اخلاق را به انسان اختصاص می دهد و در پایان پرستش ناآگاهانه را به همه موجودات تعمیم می دهد که مستلزم این است که اطلاق اخلاق برای غیر انسان هم جایز باشد. برای حل دو اشکال مذکور و تصحیح این دیدگاه راه هایی را پیشنهاد داده-ایم از جمله این که ملاک فعل اخلاقی را به جای پرستش اعم از ناآگاهانه به پرستش آگاهانه اختصاص دهیم یا ملاک را پرستش مختارانه بدانیم اما در نهایت بهترین ملاک را مقرب مختارانه و به اختصار قرب اختیاری معرفی کرده ایم.