بهنوش فرخزاده

تغییرات اقلیم و افزایش غلظت دی‌اکسیدکربن جو، ضرورت پایش دقیق و پایدار منابع طبیعی را بیش از پیش آشکار کرده است. مراتع و جنگل‌ها به‌عنوان مهم‌ترین مخازن کربن در سطح زمین، نقشی کلیدی در کاهش اثرات تغییر اقلیم ایفا می‌کنند. برآورد و پیش‌بینی ظرفیت ذخیره کربن این اکوسیستم‌ها، برای طراحی سیاست‌های اقلیمی، مشارکت در بازارهای کربن و برنامه‌های احیای منابع طبیعی اهمیت فراوان دارد. با توجه به محدودیت داده‌های میدانی و هزینه‌های بالای پایش سنتی، فناوری‌های سنجش ‌از دور و سامانه‌های اطلاعات مکانی به ابزارهای اصلی در پایش تغییرات کاربری زمین، وضعیت پوشش گیاهی و مدل‌سازی ذخایر کربن تبدیل شده‌اند. این مقاله با هدف بررسی نقش داده‌های سنجش‌ازدور و سامانه‌های مکانی در پایش و پیش‌بینی ذخایر کربن مراتع و جنگل‌ها تدوین شده است. در ابتدا چارچوب نظری خدمات اکوسیستمی کربن و ضرورت پایش آن معرفی می‌شود. سپس انواع داده‌ها و سنجنده‌ها، شاخص‌های گیاهی و رویکردهای ادغام داده‌ها در محیط‌های مکانی مرور خواهند شد. در ادامه، کاربردهای این فناوری‌ها در نقشه‌برداری زیست‌توده، پایش تغییرات کاربری زمین، برآورد کربن خاک و مطالعات موردی در ایران و جهان مورد بررسی قرار می‌گیرند. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که اگرچه سنجش ‌از دور و GIS دقت و کارایی بالایی در پایش و پیش‌بینی کربن مراتع و جنگل‌ها دارند، اما چالش‌هایی همچون کمبود داده‌های زمینی، ناهمگنی اکوسیستم‌ها، شرایط جوی و نیاز به توان محاسباتی بالا همچنان باقی است. مسیر آینده پژوهش‌ها باید بر توسعه داده‌های چندمنبعه با وضوح بالا، استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی و ادغام داده‌های سنجش از دور با مدل‌های بوم‌شناختی متمرکز شود تا بتوان از این فناوری‌ها به‌طور مؤثر در سیاست‌های اقلیمی و بازارهای کربن بهره برد.