بهنوش فرخزاده

مراتع به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی کشور، نقش کلیدی در تأمین علوفه، حفاظت خاک، ذخیره کربن و پایداری اکوسیستم‌های خشکی دارند. با این حال، فشار چرای مفرط، تغییرات اقلیمی و کمبود روش‌های پایش دقیق موجب کاهش کارکردهای اکولوژیکی و اقتصادی مراتع شده است. مدیریت سنتی چرا به دلیل اتکا بر مشاهدات محدود و غیرسیستماتیک، توانایی پاسخ‌گویی به پیچیدگی‌ها و تغییرات سریع محیط را ندارد. در سال‌های اخیر، ادغام فناوری‌های نوین همچون اینترنت اشیاء و هوش مصنوعی، چشم‌انداز جدیدی برای مدیریت هوشمند مراتع فراهم کرده است. اینترنت اشیاء با استفاده از حسگرهای پوشیدنی دام، ایستگاه‌های محیطی و شبکه‌های ارتباطی کم‌مصرف امکان جمع‌آوری داده‌های هم‌زمان را ایجاد می‌کند. این داده‌ها هنگامی که با الگوریتم‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین پردازش شوند، قابلیت پیش‌بینی رفتار دام، فشار چرایی، تولید علوفه و سلامت پوشش گیاهی را خواهند داشت. بررسی مطالعات جهانی نشان می‌دهد که سامانه‌های چرای هوشمند توانسته‌اند بهره‌وری تولید و حفاظت اکوسیستم‌های مرتعی را بهبود دهند. با این حال، چالش‌هایی نظیر محدودیت زیرساخت ارتباطی، هزینه بالای تجهیزات، کمبود داده‌های میدانی و مسائل اجتماعی و اقتصادی همچنان مانع توسعه گسترده این فناوری‌ها هستند. بر این اساس، توسعه الگوریتم‌های سبک و قابل توضیح، ادغام داده‌های چندمنبعی و اجرای پایلوت‌های منطقه‌ای می‌تواند مسیر بومی‌سازی این فناوری‌ها را در ایران هموار کند. این مقاله مروری با هدف بررسی چالش‌ها و ترسیم چشم‌انداز آینده، بر اهمیت حرکت به‌سوی مدیریت هوشمند و بین‌رشته‌ای مراتع تأکید دارد