چکیده: مقالۀ حاضر به بررسی تغییرپذیری در اصطلاحات نام اندامی زبان فارسی در سطوح نحوی، معنایی، واژگانی و واژی ـ نحوی می پردازد. پیکرۀ مورد استفاده در این پژوهش، شواهدی هستند که نجفی (1378) برای اصطلاحات دارای نام-اندامِ سر ذکر کرده است. شیوه های تغییرپذیری مطرح در مون (1998) و لانگ لاتز (2006) هم به عنوان چارچوب نظری در نظر گرفته شدند. یافته ها نشان می دهد که اصطلاحات نام اندامی زبان فارسی به واسطۀ فرآیندهای اضافه-سازی، جابجایی نحوی، جایگزینی و حذف، در سطوح مختلف تغییرپذیر هستند. تغییرپذیری در سطح نحوی به صورت پسایند شدگی، قلب نحوی، مصدر شدگی و اسم مصدرشدگی، مجهول شدگی، تغییرپذیری نقشی، اضافه سازی گروه حرف اضافه ای و حذف فعل دیده می شود. در سطح معنایی، تغییرپذیری از طریق چندمعنایی و ایهام شدگی روی می-دهد. تغییرپذیری در سطح واژگانی شامل فرآیندهای اضافه سازی اسم، صفت، قید، جایگزینی اسم، جایگزینی فعل و حذف فعل است و در سطح واژی ـ نحوی نیز اضافه سازی یای نکره و نشانه های جمع مشاهده شد. بررسی ها نشان می دهد که فرآیندهای اضافه سازی و جابجایی نحوی، نشانگر تمایل اصطلاحات به رعایت اصل تصویرگونگی کمیّت و تصویرگونگی پیچیدگی هستند. در عین حال، فرآیندهای چندمعنایی، ایهام سازی، تغییرپذیری نقشی و حذف، نشان از رعایت اصل اقتصاد می دهند.
