در تبیین نحوۀ فاعلیت الهی و غیرالهی، قاعده «لامؤثر فی الوجود الا الله» مورد پذیرش و تأکید اشاعره و ملاصدرا است. لکن هر کدام، تفسیری متفاوت از این قاعده ارائه کردهاند. در این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی – انتقادی، با بررسی تطبیقی میان این دو دیدگاه درپیفهم پاسخ به این سؤال هستیم که تبیین، مبانی و لوازم دو دیدگاه از فاعلیت الهی و غیرالهی برپایه قاعده مزبور چیست؟ اشاعره بر اساس این قاعده، هرگونه علیت و تأثیر و تأثُّر را در میان فاعلهای غیر الهی انکار کردهاند و فقط فاعلیت مستقیم الهی را برای همه افعال میپذیرند. اما ملاصدرا بر اساس مبانی فلسفی خود در حکمت متعالیه، ضمن اثبات فاعلیَّت قریب الهی برای تمامی افعال، نقشی را نیز برای فاعلهای غیرالهی در افعال میپذیرد و گونهای از تأثیر و تأثُّر در میان مخلوقات را اثبات میکند. هر دو دیدگاه دارای اشتراکات و افتراقاتی هستند و هیچیک از آن دو خالی از اشکال بهنظر نرسید. با اینحال بهنظر میرسد از میان تبیینهای متعدد و مختلفی که از دیدگاه ملاصدرا ارائه شده است، تبیینی که ملاعلی مدرس از آن ارائه کرده، تا حد زیادی پیراسته از اشکالات میگردد.
